ဒီလီ၊ အရှေ့တီမော (AP) – အရှေ့တီမော လွတ်လပ်ရေး ရရှိရေးအတွက် တိုက်ပွဲဝင်ခဲ့သူ ဇီနာနာ ဂပ်စ်မို (Xanana Gusmao) သည် မေလက ပါလီမန် ရွေးကောက်ပွဲတွင် ၎င်း၏ ပါတီက အနိုင်ရရှိခဲ့ပြီးနောက် အာရှတွင် သက်တမ်း အငယ်ဆုံး နိုင်ငံတခု၏ ဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ် စနေနေ့တွင် ကျမ်းသစ္စာ ကျိန်ဆိုခဲ့သည်။
သူနှင့် ၎င်း၏အစိုးရအဖွဲ့ဝင်များ မြို့တော် ဒီလီရှိ သမ္မတအိမ်တော်သို့ အင်ဒိုနီးရှား သိမ်းပိုက်ခံထားရမှုမှ လွတ်မြောက်ရေးအတွက် တိုက်ပွဲဝင်ရာတွင် သူနှင့်အတူ တိုက်ဖော် ရဲဘော်ရဲဖက်တဦးဖြစ်သူ သမ္မတရာမိုစ့်၏ အရှေ့တွင် ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုရန် မော်တော်ယဉ်ဖြင့် လိုက်ပါလာသည့် ယခင်ပြောက်ကျားခေါင်းဆောင်ဟောင်း ဇီနာနာဂပ်စ်မိုအား ပြည်သူများက ရွှင်မြူးစွာ လမ်းတွင် အားပေးကြိုဆိုခဲ့ကြသည်။ အစိုးရသစ်သည် CNRT ဟု လူသိများသော အရှေ့တီမော ပြန်လည်တည်ဆောက်ရေး Gusmao ၏ အမျိုးသားကွန်ဂရက်နှင့် ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီတို့အကြား ညွန့်ပေါင်းအဖွဲ့ဖြစ်သည်။
အသက် ၇၇ နှစ်အရွယ် ဂပ်စ်မိုသည် ၂၀၀၂ မှ ၂၀၀၇ ခုနှစ်အတွင်း နိုင်ငံ၏ ပထမဆုံးသမ္မတဖြစ်လာခဲ့ပြီး ၂၀၀၇ နှင့် ၂၀၁၅ ခုနှစ်ကြားတွင် ဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ မေလရွေးကောက်ပွဲတွင် ၎င်း၏ပါတီသည် အမျိုးသားလွှတ်တော်တွင် မဲဆန္ဒနယ် ၆၅ နေရာအနက် ၃၁ နေရာ အနိုင်ရရှိခဲ့ပြီး ရာခိုင်နှုန်းအားဖြင့် ၄၁% အနိုင်ရရှိခဲ့သည်။ ၎င်းသည် အပြတ်အသတ် အများစု ဖြစ်ရန်အတွက် ၃၃ နေရာပြည့်ရန် (၂) နေရာ လိုအပ်နေခဲ့သည့်အတွက် ဂပ်စ်မိုသည် ထိုင်ခုံခြောက်နေရာ အနိုင်ရသည့် ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီနှင့် အစိုးရဖွဲ့ရန် သဘောတူညီခဲ့သည်။
ရွေးကောက်ပွဲရလဒ်သည် ဖရီတီလင် (Fretilin) ဟု လူသိများသော လွတ်လပ်သော အရှေ့တီမောအတွက် တော်လှန်ရေးတပ်ဦး ဦးဆောင်သည့် ယခင်အစိုးရအပေါ် မကျေနပ်ချက်များစွာကို ညွှန်ပြနေသည်။ ဂပ်စ်မိုသည် နိုင်ငံ၏ ခန့်မှန်းခြေ လူဦးရေ ၁.၅ သန်း၏ ၄၂% နီးပါးသည် ဆင်းရဲမွဲတေမှု မျဉ်းအောက်၌ နေထိုင်နေသောကြောင့် စီးပွားရေးစိန်ခေါ်မှုများကို ကိုင်တွယ်ရာတွင် အခက်အခဲများနှင့် ရင်ဆိုင် နေရသည်။ ကုလသမဂ္ဂ၏ ခန့်မှန်းချက်အရ နိုင်ငံအတွင်း မွေးကင်းစ ကလေးငယ် ၁၀၀၀ လျှင် ၄၂ ဦးသည် အာဟာရချို့တဲ့မှုကြောင့် ၎င်းတို့၏ ငါးနှစ်မြောက်မွေးနေ့မတိုင်မီ သေဆုံးခဲ့ကြရသည်။
ဂပ်စ်မိုသည် ၎င်းအစိုးရ၏ မဟာဗျူဟာ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး အစီအစဉ်ဖြင့် ဆင်းရဲမွဲတေမှုကို လျှော့ချရန် ကတိပြုခဲ့ပြီး ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး ရည်မှန်းချက်များ အောင်မြင်ရန်အတွက် အမျိုးသား ပြန်လည်သင့်မြတ်ရေးနှင့် စည်းလုံးညီညွတ်ရေး အရေးကြီးကြောင်း ထပ်လောင်း ပြောကြားခဲ့သည်။ “ပြည်သူတွေ အပ်နှင်းထားတဲ့ တာဝန်တွေကို ထမ်းဆောင်ပြီး အစိုးရအစီအစဉ်တွေကနေတဆင့် တီမောပြည်သူတွေ ချမ်းသာလာစေဖို့ ကတိပေးပါတယ်” ဟု ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုပွဲ၌ ဂပ်စ်မို က ပြောကြားခဲ့သည်။ မိခင်နှင့် ကလေးများအတွက် ကျန်းမာရေး ဝန်ဆောင်မှုများ တိုးတက်ကောင်းမွန်လာစေရေးအပါအဝင် ၎င်းတို့၏ကိုယ်ပိုင် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးအစီအစဉ်များကို ရေးဆွဲရန် ဒေသဆိုင်ရာ အစိုးရများအတွက် အခွင့်အလမ်းများ ပေးအပ်သွားမည်ဟု ကတိပြုခဲ့သည်။
ဖွင့်ပွဲအခမ်းအနားသို့ အင်ဒိုနီးရှားသမ္မတ ဂျိုးကိုဝီဒိုဒို (Joko Widodo) ၏ အထူးကိုယ်စားလှယ်၊ ရေကြောင်းနှင့် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု ညှိနှိုင်းရေး ဝန်ကြီးလူ ဟတ် ဘင်ဆာ ပန်ဂျတန် (Luhut Binsar Pandjaitan) လည်း တက်ရောက်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံတွင် သိသာထင်ရှားသော ငယ်ရွယ်သူ ဦးရေ ရှိပြီး ၆၅ ရာခိုင်နှုန်းသည် အသက် ၃၀ အောက်ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ကမ္ဘာ့အဆင်းရဲဆုံးနိုင်ငံများတွင်လည်း ပါဝင်သည်။ ၂၀၀၂ ခုနှစ်တွင် တရားဝင်လွတ်လပ်ရေးရရှိပြီးနောက် ဆယ်စုနှစ် နှစ်ခုကျော်ကြာ၊ ကျေးလက်ဒေသများတွင် ယုံကြည်စိတ်ချရသော လျှပ်စစ် မီးပေးအပ်နိုင်မှုနှင့် ကျေးလက်များ သွားလာဆက်သွယ်နိုင်ရန် လမ်းများခင်းခြင်း အပါအဝင် အခြေခံအဆောက်အအုံများ နည်းပါး နေခဲ့သည်။
“ သူ့မှာ ခေါင်းဆောင်တစ်ယောက်အနေနဲ့ အရည်အချင်းရှိပြီး ကြွယ်ဝတဲ့ အတွေ့အကြုံ ရှိပါတယ်” ဟု ဒီလီမြို့ခံ ဂျိုအာအို သြဂတ်စ်တီနို (Joao Agustino Sarmento) က ဂပ်စ်မို နှင့် ပတ်သက်၍ ပြောကြားခဲ့သည်။ “ဒါပေမယ့် ကျွန်တော်တို့နိုင်ငံမှာ ရင်ဆိုင်နေရဆဲဖြစ်တဲ့ ဆင်းရဲမွဲတေမှုနဲ့ အလုပ်လက်မဲ့တွေကို ကျော်လွှားနိုင်ဖို့ သူ့အစိုးရသစ်နဲ့ ပိုပြီး သိသာထင်ရှားတဲ့ အပြောင်းအလဲတွေ လုပ်လာတာကို ကျွန်တော်တို့ မြင်ချင် ပါတယ်။” ဟု သူက ဆိုသည်။
အရှေ့တီမော၏ ဒီမိုကရေစီအသွင်ကူးပြောင်းမှုသည် ခက်ခဲနေပြီး ခေါင်းဆောင်များသည် ကြီးမားသော ဆင်းရဲမွဲတေမှု၊ အလုပ်လက်မဲ့နှင့် အကျင့်ပျက်ခြစားမှုများကို တိုက်ဖျက်နေရသည်။ နိုင်ငံ့စီးပွားရေးသည် လျော့နည်းလာနေသည့် ကမ်းလွန်ရေနံဝင်ငွေအပေါ်တွင် မှီခို နေရပါသည်။
NIKKEI Asia ၏ “East Timor’s independence hero returns to power as prime minister” သတင်းကို ခေတ်မျက်လုံးက ဘာသာပြန်သည်။
