(က) နိုင်ငံတကာဥပဒေအရဆိုလျှင် သတ်ဖြတ်ခြင်း၏ အင်္ဂါရပ်များကား အဘယ်နည်း။
သတ်ဖြတ်ခြင်းကို လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖေါက်မှုတစ်ရပ်အဖြစ် မှတ်တမ်းပြုရန်အလို့ငှာ အောက်ပါ အင်္ဂါရပ် (၃) ရပ် ထင်ရှားကြောင်း ဖေါ်ပြရပါမည်။
၁။ လူ့အသက်ကို သေစေခြင်း။
၂။ တရားဥပဒေမဲ့ သတ်ဖြတ်ခြင်း။
၃။ အစိုးရ၏ လုပ်ဆောင်ချက်။
အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ဥပဒေလူတဦး၏ အသက်ရှင်နေထိုင်ခွင့်ကို အတင်းအကြပ် ရုပ်သိမ်းခြင်းကို အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ဥပဒေများက ပိတ်ပင် တားမြစ်ထားပါသည်။
သတ်ဖြတ်ခြင်းသည် အသက်ရှင် နေထိုင်ခွင့်ကို ရုပ်သိမ်းခြင်းအဖြစ် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ဥပဒေကို ချိုးဖေါက်ရာ ရောက်သည်။
(ခ) တရားဥပဒေမဲ့ သတ်ဖြတ်ခြင်းဆိုသည်ကို မည်သည့်အချက်များက အထမြောက်စေသနည်း။
“တရားဥပဒေမဲ့”သတ်ဖြတ်ခြင်းတွင် ဥပဒေမဲ့သတ်ဖြတ်ခြင်း သို့မဟုတ် တရားရုံးမှာ စီရင်ခြင်းမရှိသော၊ အကျဉ်းရုံးစီရင်သော သတ်ဖြတ်ခြင်း သို့မဟုတ် အတင်းအကျပ် သတ်ဖြတ်ခြင်းတို့ အကျုံးဝင်ပါသည်။ ယေဘုယျအားဖြင့် ဆိုရလျှင်၊ သတ်ဖြတ်မှုတရပ်သည် တရား မမျှတမှု ဖြစ်စေ၊ ကျိုးကြောင်း မခိုင်လုံမှု ဖြစ်စေ၊ လက်လွတ်စပယ်ပြုခြင်း ဖြစ်စေ ပါရှိနေပါက ၎င်းသည် တရားဥပဒေမဲ့သတ်ဖြတ်ခြင်း ဖြစ်သည်ဟု ဆိုနိုင်ပါသည်။ အောက်ပါတို့သည် တရားဥပဒေမဲ့ သတ်ဖြတ်ခြင်း၏ သာဓကအချို့ ဖြစ်ပါသည်။
– ညှဉ်းပမ်းနှိပ်စက်ရာမှ သေဆုံးခြင်း
– တရားမျှတသော တရားရုံးကြားနာစစ်ဆေးမှု မရှိဘဲ ကွပ်မျက်ခြင်း
– စစ်သုံ့ပန်းကို သတ်ဖြတ်ခြင်း
– အလွန်အကျွံ အင်အားအသုံးပြုရာမှ သေဆုံးခြင်း (အထူးသဖြင့် ငြိမ်းချမ်းစွာ ဆန္ဒပြပွဲများမှာ ဖြစ်ပွားသည်။)
– ထိန်းသိမ်းချုပ်နှောင်ထားစဉ် ကာလအတွင်း အသက်သေစေလောက်သော အခြေအနေများမှနေ၍ သေဆုံးခြင်း။
သာဓကအားဖြင့် အစားအစာမကျွေးဘဲ ထားခြင်း၊ သို့မဟုတ် ဆေးဝါးကုသမပေးခြင်းစသည်- သတ်ဖြတ်ခြင်းသည် လက်နက်ကိုင်တိုက်ပွဲတွင် ပါဝင်တိုက်ခိုက်ရာမှ သေဆုံးခြင်း သို့မဟုတ် တရားမျှတသော တရားရုံး ကြားနာစစ်ဆေးမှု လုပ်ပြီးနောက် သေဒဏ်ပေးမှုကြောင့် သေဆုံးခြင်းကဲသို့သော အနည်းအကျဉ်းမျှသော အခြေအနေများမှာသာလျှင် “ဥပဒေနှင့်အညီ” ဖြစ်သည်ဟု ဆိုနိုင်ပါသည်။
ကျန် သတ်ဖြတ်ခြင်း အများစု (နိုင်ငံ၏ အရေးပေါ်အခြေအနေများအတွင်းမှာ ကျူးလွန်သော သတ်ဖြတ်ခြင်း အပါအဝင်ဖြစ်သည် ) သည် တရားဥပဒေနှင့်မညီသော သတ်ဖြတ်မှုများဖြစ်သည်)။Source: Network for Human Rights Documentation Photo: LanGeek
