လွန်ခဲ့သည့်နှစ်တွင် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံတွင် ကျောင်းသားများ ဦးဆောင်သော ဆန္ဒပြပွဲများကို အသေအပျောက် များစေသော ဖြိုခွဲမှုအား ထိုအချိန်က ၀န်ကြီးချုပ် ရှိတ်ဟာဆီနာ (Sheikh Hasina) က ခွင့်ပြုခဲ့ကြောင်း BBC Eye မှ အတည်ပြုထားသော သူမ၏ဖုန်းခေါ်ဆိုမှုတစ်ခု၏ အသံဖိုင်အရ သိရသည်။
မတ်လတွင် အွန်လိုင်းတွင် ပေါက်ကြားခဲ့သည့် အသံဖိုင်တွင် ဆန္ဒပြသူများကို “ သေစေလောက်သော လက်နက်များ” အသုံးပြုရန် လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့များကို ခွင့်ပြုထားပြီး “ ၎င်းတို့တွေ့သမျှ ပစ်သတ်ခွင့်ကို အတည်ပြုထားသည်” ဟုဆိုသည်။
ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ရှိ အစိုးရရှေ့နေများသည် လူသားမျိုးနွယ်အပေါ် ကျူးလွန်သည့် ရာဇ၀တ်မှုများ အတွက် အထူးခုံရုံးတွင် မျက်ကွယ်တရားရင်ဆိုင်နေရသည့် ဟာဆီနာပြောကြားသည့် အသံဖိုင်ကို အရေးပါသော သက်သေအဖြစ် အသုံးပြုရန် စီစဉ်နေသည်။
ပြီးခဲ့သည့် နွေရာသီက မငြိမ်မသက်မှုများကြောင့် လူပေါင်း ၁၄၀၀ အထိ သေဆုံးခဲ့ကြောင်း ကုလသမဂ္ဂ စုံစမ်းစစ်ဆေးရေးမှူးများက ပြောကြားခဲ့သည်။ အိန္ဒိယသို့ ထွက်ပြေးခဲ့သည့် ဟာဆီနာနှင့် သူမ၏ ပါတီက သူမအပေါ် စွပ်စွဲချက်အားလုံးကို ပယ်ချခဲ့သည်။
သူမ၏ အဝါမီလိဂ်ပါတီ၏ ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူက အဆိုပါတိပ်ခွေသည် “ တရားမ၀င်သော ရည်ရွယ်ချက်” ဖြင့် “ အချိုးမညီသော တုံ့ပြန်မှု” ကိုပြသခဲ့သည်ကို ငြင်းဆိုခဲ့သည်။
အမည်မသိ အစိုးရအကြီးတန်းအရာရှိတစ်ဦးနှင့် ဟာဆီနာတို့ ၏ ပြောဆိုမှုမှ ပေါက်ကြားလာသော အသံဖိုင်သည် ပြီးခဲ့သည့် နွေရာသီက လမ်းမပေါ်ထွက်ခဲ့ကြသော ထောင်နှင့်ချီသော အစိုးရဆန့်ကျင်ရေး ဆန္ဒပြသူများကို ပစ်သတ်ရန် တိုက်ရိုက်ခွင့်ပြုချက် ပေးခဲ့သည့် အထင်ရှားဆုံးသော အထောက်အထား ဖြစ်သည်။
၁၉၇၁ ခုနှစ် လွတ်လပ်ရေးစစ်ပွဲတွင် တိုက်ပွဲဝင်ခဲ့ကြသော ဆွေမျိုးသားချင်းများအတွက် အရပ်ဘက်အလုပ် ခွဲတမ်းချပေးမှုကို ဆန့်ကျင်ဆန္ဒပြမှုများ စတင်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၅ နှစ်ကြာ အာဏာရခဲ့သော ဟာဆီနာကို ဖြုတ်ချခဲ့သည့် လူထုလှုပ်ရှားမှုအဖြစ်သို့ ကြီးထွားလာခဲ့သည်။ ယင်းသည် ၁၉၇၁ စစ်ပွဲနောက်ပိုင်း ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်တွင် အဆိုးရွားဆုံး အကြမ်းဖက်မှုဖြစ်သည်။
ဟာဆီနာသည် ၎င်း၏နေအိမ်ကို လူအုပ်မ၀င်ရောက်မီ ရဟတ်ယာဉ်ဖြင့် ထွက်ပြေးခဲ့သည့် ဩဂုတ်လ ၅ ရက်နေ့တွင် သွေးထွက်သံယိုအရှိဆုံး မြင်ကွင်းအချို့ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။
BBC World Service ၏ စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုသည် မြို့တော်တွင် ဆန္ဒပြသူများကို ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်များ က အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်မှုနှင့် ပတ်သက်၍ ယခင်က မဖော်ပြထားသော အသေးစိတ် အချက်အလက်များကို ဖော်ထုတ်ခဲ့ပြီး သေဆုံးသူဦးရေ ပိုများလာခဲ့သည်။
ဟာဆီနာသည် ဇူလိုင် ၁၈ ရက်က ဖုန်းခေါ်ဆိုမှုကြာချိန်အတွင်း ဂါနတ်ဟာဘန် (Ganabhaban) ဟုခေါ်သော ဒါကာရှိ သူမ၏နေအိမ်တွင် ရှိနေခဲ့ကြောင်း ပေါက်ကြားသည့် အသံနှင့် ပတ်သက်သည့် သတင်းရင်းမြစ်တစ်ခုက BBC သို့ ပြောကြားခဲ့သည်။
ဆန္ဒပြပွဲတွေမှာ အရေးကြီးတဲ့ အခိုက်အတန့်ပါပဲ။ ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်များက ဆန္ဒပြသူများကို ပစ်ခတ် သတ်ဖြတ်နေသည့် ဗီဒီယိုဖိုင်ကို လူမှုကွန်ရက် မီဒီယာများတွင် မျှဝေမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့ခြင်း အပေါ် လူထုကတုံ့ပြန်ခဲ့ခြင်းကို လုံခြုံရေး တာဝန်ရှိသူများက အရေးယူ ဆောင်ရွက် ပစ်ခတ် ခဲ့သည်။ ဖုန်းပြောဆိုမှုအပြီး ရက်ပိုင်းအတွင်း ဒါကာတစ်ခွင်တွင် စစ်တပ်သုံးအဆင့် ရိုင်ဖယ် များကို ပုလိပ်များက တပ်ဖြန့်အသုံးပြုခဲ့ကြောင်း BBC မှ မြင်တွေ့ရသည့် ရဲမှတ်တမ်းများအရ သိရသည်။
ဘီဘီစီမှ စစ်ဆေးသည့် မှတ်တမ်းတွင် ဆက်သွယ်ရေး စောင့်ကြည့်ရန် တာဝန်ရှိသော ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် အစိုးရ အဖွဲ့၏ National Telecommunications Monitoring Center (NTMC) မှ ရှိတ်ဟာဆီနာ ပါ၀င်သည့် ဖုံးခေါ်ဆိုမှု မြောက်မြားစွာထဲမှ တစ်ခု ဖြစ်သည်။
ဖုန်းခေါ်ဆိုမှုအသံသည် ယခုနှစ် မတ်လအစောပိုင်းတွင် ပေါက်ကြားခဲ့သော်လည်း မည်သူမည်ဝါဖြစ်သည်ကို မသိရသေးပေ။ ဆန္ဒပြပွဲများအပြီးတွင် ဟာဆီနာ၏ ခေါ်ဆိုမှု အပိုင်းများစွာသည် အွန်လိုင်းတွင်ပေါ်လာခဲ့ပြီး အများစုမှာ အတည်မပြုနိုင်သေးပေ။
ဇူလိုင် ၁၈ ရက်က ပေါက်ကြားခဲ့သည့် အသံဖိုင်ကို ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် ရဲတပ်ဖွဲ့ရှိ မှုခင်းစုံစမ်း စစ်ဆေးရေးဌာနမှ ရှိတ်ဟာဆီနာ၏ အသံဖြစ်ကြောင်းသိရသည့် အသံကိုဖမ်းယူထားသည်။
မိန့်ခွန်းကို တည်းဖြတ်ခြင်း သို့မဟုတ် ပေါင်းစပ်ဖန်တီးထား ခြင်းမရှိကြောင်း အသံသွင်းခြင်း ဆိုင်ရာ မှုခင်းဆေးပညာကျွမ်းကျင်သူ Earshot နှင့် မှတ်တမ်းတင်ခြင်းအား မျှဝေခြင်းဖြင့် BBC သည် မိန့်ခွန်းသည်အစစ်အမှန်ဖြစ်ကြောင်း ၎င်း၏ကိုယ်ပိုင် သီးခြားအတည်ပြုချက်ကို ပြုလုပ်ခဲ့သည်။
ထူးခြားသော တယ်လီဖုန်းကြိမ်နှုန်းများနှင့် နောက်ခံအသံများ ရှိနေခြင်းကြောင့် ဖုန်းခေါ်ဆိုမှုကို စပီကာဖြင့် ပြန်ဖွင့်သည့် အခန်းအတွင်း ပေါက်ကြားခဲ့သည့် အသံဖမ်းယူမှုကို Earshot မှ ရိုက်ကူးခဲ့ခြင်း ဖြစ်နိုင်သည်ဟု Earshot မှ ပြောကြားခဲ့သည်။ အသံဖမ်းကိရိယာနှင့် ပင်မစွမ်းအင်သုံးစက်ပစ္စည်းများကြားတွင် အနှောင့်အယှက်များကြောင့် အသံဖမ်းယူမှု တစ်လျှောက်လုံးတွင် လျှပ်စစ်ကွန်ရက်ကြိမ်နှုန်း (ENF) ကို ဖော်ထုတ်သတ်မှတ်ပေးသည့် ကြိမ်နှုန်းတို့သည် အသံကို တီထွင်ပြောင်းလဲထားခြင်းမရှိကြောင်း ညွှန်ပြချက်ဖြစ်သည်။
Earshot သည် ရှိတ်ဟာဆီနာ၏မိန့်ခွန်းများဖြစ်သည့် ရစ်သမ်၊ အသံထွက်နှင့် ထွက်သက် ဝင်သက်ထွက်သံများကို ခွဲခြမ်းစိပ်ဖြာပြီး အသံတွင် ပေါင်းစပ်ဖန်တီးထားသည့် အထောက် အထား မရှိသည့် ဆူညံသံများကို ကြမ်းပြင်အဆင့်များကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သည်။
“သူ့ရဲ့ အခန်းကဏ္ဍကို ထူထောင်ဖို့အတွက် အရေးကြီးတဲ့ အသံသွင်းချက်တွေဟာ ရှင်းလင်း ပြတ်သားပြီး မှန်ကန်တဲ့ စစ်မှန်ကြောင်း အတည်ပြုထားပြီး တခြား အထောက်အထားတွေနဲ့ ထောက်ခံပါတယ်” ဟု ဗြိတိန် နိုင်ငံတကာ လူ့အခွင့်အရေး ရှေ့နေ တိုဘီကက်မန်(Toby Cadman) က BBC သို့ ပြောကြားခဲ့သည်။ ဟာဆီနာ နှင့် အခြားအမှုများကို ကြားနာရန် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ရာဇ၀တ်ခုံရုံး (ICT) က အကြံပေးနေသည်။
အဝါမီလိဂ်၏ ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူတစ်ဦးက “ ဘီဘီစီမှ ကိုးကားထားသော တိပ်ခွေသည် စစ်မှန်ခြင်း ရှိ၊ မရှိ ကျွန်ုပ်တို့ အတည်မပြုနိုင်ပါ” ဟုငြင်းချက်ထုတ်ခဲ့သည်။
ရှိတ်ဟာဆီနာ နှင့်အတူ အစိုးရဟောင်းနှင့် ရဲအရာရှိများက ဆန္ဒပြသူများကို သတ်ဖြတ်မှုတွင် ပါဝင်ပတ်သက်ခဲ့သည်။ ICT မှ စွဲချက်တင်ခံရသူ စုစုပေါင်း ၂၀၃ ဦးရှိပြီး ၎င်းတို့အနက် ၇၃ ဦးမှာ ထိန်းသိမ်းထားကြောင်း သိရသည်။
BBC Eye သည် ဆန္ဒပြသူများကို ၃၆ ရက်အတွင်း ရဲတပ်ဖွဲ့၏ တိုက်ခိုက်မှု အသေးစိတ် ဖော်ပြသည့် ဗီဒီယိုများ၊ ရုပ်ပုံများနှင့် စာရွက်စာတမ်းရာပေါင်းများစွာကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာပြီး အတည်ပြုခဲ့သည်။
ဩဂုတ် ၅ ရက်က လူများစည်ကားသော ဒါကာရပ်ကွက် ဂျထရာဘာရီ(Jatrabari)တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော ဖြစ်ရပ်တစ်ခုတွင် အနည်းဆုံး လူ ၅၂ ဦးကို ရဲတပ်ဖွဲ့က သတ်ဖြတ်ခဲ့ပြီး ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်၏ သမိုင်းတွင် ရဲတပ်ဖွဲ့၏ အဆိုးရွားဆုံး ဖြစ်ရပ်များထဲမှ တစ်ခုဖြစ်ကြောင်း စုံစမ်းတွေ့ရှိခဲ့သည်။ ထိုနေ့တွင် ဂျထရာဘာရီတွင် လူ ၃၀ သေဆုံး ခဲ့သည်ဟု ကနဦး သတင်းများအရ သိရသည်။
BBC စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုသည် အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်မှု စတင်ပုံနှင့် ပြီးဆုံးခြင်းဆိုင်ရာ အသေးစိတ် အချက်အလက်အသစ်များကို ဖော်ထုတ်ခဲ့သည်။
မျက်မြင်သက်သေ ဗီဒီယိုများ၊ CCTV နှင့် ဒရုန်းပုံရိပ်များကို စုစည်းကာ BBC Eye မှ တွေ့ရသည်မှာ ဆန္ဒပြသူများနှင့် ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်များကိုလက်နက်ကိုင်ထားသူများက ခွဲထုတ်လိုက် ကာ ဧရိယာအတွင်းမှ ထွက်ခွာသွားပြီးနောက် ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်များက ဆန္ဒပြသူများကို ခွဲခြားကာ ပစ်ခတ်ခဲ့ကြောင်း BBC Eye က ဖော်ပြခဲ့သည်။
ရဲတပ်ဖွဲ့မှ လမ်းကြားများနှင့် အဝေးပြေးလမ်းများပေါ်တွင် ထွက်ပြေးရန်ကြိုးစားသည့် ဆန္ဒပြ သူများကို မိနစ် ၃၀ ကျော်ကြာ ပစ်ခတ်ဖမ်းဆီးခဲ့သည်။ အနီးနားရှိ တပ်စခန်းတစ်ခုတွင် ရဲအရာရှိများက ခိုလှုံခွင့်မရမီ နာရီအတော်အကြာတွင် ဆန္ဒပြသူများသည် ဂျပ်ထရာဘာရီ (Jatrabari) ရဲစခန်းကို မီးရှို့ကာ လက်တုံ့ပြန်သည့်အနေဖြင့် ပြန်လည်တိုက်ခိုက်ခဲ့သဖြင့် အနည်းဆုံး ရဲခြောက်ဦး သေဆုံးခဲ့သည်။
ပြီးခဲ့သည့်နှစ် ဇူလိုင်လနှင့် သြဂုတ်လအတွင်း အကြမ်းဖက်မှုများတွင် ရဲအရာရှိ ၆၀ ခန့် ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရကြောင်း ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် ရဲတပ်ဖွဲ့ ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူက BBC သို့ ပြောကြား ခဲ့သည်။
“အဲဒီတုန်းက ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်အချို့က အင်အားအလွန်အကျွံအသုံးပြုမှုလုပ်ဆောင်ခဲ့ကြောင်း ဝမ်းနည်းဖွယ်ဖြစ်ရပ်တွေ ရှိခဲ့ပါတယ်” ဟု ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူက ပြောကြားခဲ့သည်။ “ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် ရဲတပ်ဖွဲ့သည် စေ့စေ့စပ်စပ်နှင့် ဘက်မလိုက်သော စုံစမ်းစစ်ဆေးမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။”
ရှိတ်ဟာဆီနာ၏ ရုံးချိန်းကို ပြီးခဲ့သည့်လက စတင်ခဲ့သည်။ သူမသည် အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်မှုနှင့် အရပ်သားများကို ပစ်မှတ်ထား အကြမ်းဖက်ရန် လှုံ့ဆော်မှု၊ ပူးပေါင်း ကြံစည်မှုတို့ကို တားဆီးရန် ပျက်ကွက်မှု အပါအဝင် လူသားမျိုးနွယ်အပေါ် ကျူးလွန်သည့် ရာဇ၀တ်မှုများဖြင့် စွဲချက်တင်ထားသည်။
အိန္ဒိယနိုင်ငံသည် သူမအား တရားခံလွှဲပြောင်းရေးဆိုင်ရာ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် တောင်းဆိုချက်ကို လိုက်နာရန် ပျက်ကွက်ခဲ့သည်။ ဟာဆီနာသည် တရားခွင်ကြားနာရန်အတွက် နိုင်ငံသို့ ပြန်လာရန် မဖြစ်နိုင်ကြောင်း မစ္စတာ ကတ်မန် (Cadman) က ပြောကြားခဲ့သည်။
အဝါမီလိဂ်သည် ၎င်း၏ခေါင်းဆောင်များသည် ဆန္ဒပြသူများကို နှိမ်နင်းရာတွင် အင်အား အသုံးပြုသည့် အတွက် တာဝန်မကင်းကြောင်းစွပ်စွဲခြင်းကိုငြင်းပယ်ထားသည်။
“ဝန်ကြီးချုပ်ကိုယ်တိုင် အပါအဝင် ထိပ်တန်းခေါင်းဆောင်အချို့သည် လူစုလူဝေးကို သေစေ လောက်သည့် အင်အားအသုံးပြုမှုတွင် ပုဂ္ဂိုလ်ရေးအရ တာဝန်ရှိကြောင်း သို့မဟုတ် ညွှန်ကြား ခဲ့သည်ဟူသော စွပ်စွဲချက်များကို အဝါမီလိဂ်က ပြတ်ပြတ်သားသား ငြင်းဆိုပယ်ချ ခဲ့ကြောင်း ပါတီ၏ ပြောရေးဆိုခွင့်ရှိသူက ပြောကြားခဲ့သည်။
“အစိုးရအကြီးတန်းအရာရှိတွေရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေဟာ သဘာဝအရ အချိုးကျတယ်၊ ကောင်းမွန်တဲ့စိတ်သဘောထားနဲ့ အသက်ဆုံးရှုံးတာကို လျှော့ချဖို့ ရည်ရွယ်ခဲ့ပါတယ်”ဟု ဆိုသည်။
ဟာဆီနာ နှင့် သူမ၏အစိုးရတို့၏ လုပ်ရပ်များသည် လူသားမျိုးနွယ်အပေါ် ကျူးလွန်သည့် ရာဇ၀တ်မှုများ ဖြစ်နိုင်သည်ဟု ယုံကြည်ရန် ကျိုးကြောင်းဆီလျော်သော အကြောင်းပြချက်များ တွေ့ရှိခဲ့သည်ဟု ကုလသမဂ္ဂ စုံစမ်းစစ်ဆေးရေးမှူးများ၏ တွေ့ရှိချက်များကို ပါတီက ပယ်ချခဲ့သည်။
ဘီဘီစီက ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် စစ်တပ်ကို မှတ်ချက်ပေးဖို့ ဆက်သွယ်ခဲ့ပေမယ့် တုံ့ပြန်မှု မရရှိခဲ့ပါ။
ဟာဆီနာ ကျဆုံးပြီးကတည်းက ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်ကို နိုဘယ်ဆုရှင် မူဟာမက် ယူနွစ် (Muhammad Yunus) ဦးဆောင်သည့် ယာယီအစိုးရက အုပ်ချုပ်နေပါသည်။
ရွေးကောက်ပွဲအတွက် သူ့အစိုးရက ပြင်ဆင်နေပြီး အဝါမီလိဂ်ကို ဝင်ရောက် ယှဥ်ပြိုင်ခွင့် ပေးမပေး ရှင်းရှင်းလင်းလင်း မသိရသေးပါ။

